سرطان چیست؟ | بیماری سرطان را بیشتر بشناسید

سرطان (Cancer) یکی از مهم ترین و پیچیده ترین بیماری های غیرعفونی است که به عنوان چالشی بزرگ در حوزه بهداشت و سلامت جهانی شناخته می شود. این بیماری به دلیل توانایی سلول های سرطانی در رشد بی رویه و تهاجم به بافت های سالم بدن، دارای تاثیرات جدی بر زندگی افراد است. سالانه میلیون ها نفر در سراسر جهان به این بیماری مبتلا می شوند و بسیاری از آنها جان خود را از دست می دهند. شناخت دقیق و آگاهی از ماهیت سرطان می تواند نقش مهمی در پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر آن داشته باشد. برای حرکت به سمت جامعه ای سلامت و محدود کردن اثرات منفی بیماری سرطان، باید در شناخت و آگاهی رسانی درباره این بیماری سهیم بود.

سرطان چیست؟

سرطان (Cancer) بیماری است که با رشد غیرطبیعی و غیرقابل کنترل سلول های یک عضو یا بافت بدن شروع می شود. تقریبا تمام اعضا  یا بافت های بدن می توانند نقطه آغازین بیماری سرطان باشند. برخلاف سلول های طبیعی که دارای چرخه ی زندگی معین و مرگ برنامه ریزی شده هستند، سلول های سرطانی توانایی تقسیم و تکثیر نامحدود دارند و می توانند توده های بزرگی به نام تومور ایجاد کنند. تومورها می توانند خوش خیم یا بدخیم باشند؛ تومورهای خوش خیم معمولا محدود به محل تشکیل خود هستند و به بافت های دیگر حمله نمی کنند، اما تومورهای بدخیم توانایی گسترش به سایر قسمت های بدن را دارند، فرایندی که به آن متاستاز (Metastasis) گفته می شود.

انواع سرطان

سرطان ها می توانند از هر نوع سلولی در بدن آغاز شوند و بسته به نوع سلول هایی که تحت تأثیر قرار می گیرند، به دسته های مختلفی تقسیم می شوند:
کارسینوما (Carcinoma) : سرطان هایی که از سلول های اپیتلیال منشاء می گیرند (Epithelial)، این سلول ها به عنوان سدی بین درون و بیرون بدن قرار دارند. این نوع سرطان شایع ترین نوع است و شامل سرطان های پوست، ریه، پستان و پروستات می شود.
سارکوما (Sarcoma) : سرطان هایی که از بافت های همبندی مانند استخوان، غضروف، چربی و عضله منشاء می گیرند.
لنفوم  (Lymphoma): سرطان هایی که در سیستم لنفاوی ایجاد می شوند.
لوسمی (Leukemia) : سرطان هایی که بر خون و مغز استخوان تأثیر می گذارند و با تولید غیرعادی سلول های خونی مشخص می شوند.

اهمیت شناخت و آگاهی از سرطان

شناخت دقیق از سرطان و آگاهی از علائم اولیه آن می تواند نقش حیاتی در تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر داشته باشد. تشخیص زودهنگام، درمان را ساده تر می کند و احتمال موفقیت آن را افزایش می دهد. علاوه بر این، آگاهی از عوامل خطرزا و روش های پیشگیری می تواند از بروز بسیاری از موارد سرطان جلوگیری کند. با افزایش آگاهی فردی و کمک به ایجاد آگاهی عمومی در مورد بیماری سرطان، میتوان از سلامت خود و اطرافیان محافظت کرد.

عوامل ایجاد کننده سرطان

سرطان معمولا ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. برخی از عوامل محیطی که می توانند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند عبارتند از:
مصرف دخانیات: عامل اصلی بسیاری از انواع سرطان ها، به ویژه سرطان ریه است.
الکل: مصرف الکل می تواند خطر ابتلا به سرطان های دهان، گلو، مری و کبد را افزایش دهد.
قرار گرفتن در معرض اشعه های یونیزان: اشعه های ایکس (X-rays) و اشعه های ناشی از مواد رادیواکتیو (Radioactive) از عوامل مهم ایجاد سرطان هستند.
مواد شیمیایی: برخی مواد شیمیایی صنعتی و زیست محیطی مانند آزبست و بنزن سرطان زا می باشند.
همچنین عوامل دیگر مانند چاقی، استرس، آلودگی هوا و رژیم غذایی نامناسب جزو عوامل ایجاد کننده سرطان هستند.            

                   
علائم سرطان

علائم عمومی سرطان
هر نوع سرطانی ممکن است علائم اختصاصی خود را داشته باشد، اما برخی علائم عمومی می تواند نشانه هشداردهنده ای از وجود سرطان باشد. شناخت این علائم می تواند به تشخیص زودهنگام بیماری و درمان مؤثر آن کمک کند. برخی از علائم عمومی که ممکن است نشان دهنده وجود سرطان باشند عبارتند از: 

• خستگی مفرط و مداوم: بسیاری از افراد مبتلا به سرطان از خستگی شدید و غیرعادی رنج می برند که با استراحت نیز بهبود نمی یابد.

• کاهش وزن بدون دلیل: کاهش وزن ناگهانی و غیرقابل توضیح، به ویژه بیش از 10 درصد وزن بدن، می تواند نشانه ای از سرطان باشد.

• دردهای مزمن: دردهایی که بدون دلیل مشخص و به مدت طولانی ادامه دارند، به خصوص اگر در مقابل اثرات مسکن ها مقاوم باشند.

• تغییرات در پوست: علائمی مانند زردی (یرقان)، تیرگی، قرمزی، خارش یا رشد غیرعادی مو می تواند از نشانه های سرطان باشد.

• تب مکرر یا عفونت های مداوم: تب های بی دلیل یا عفونت هایی که به درمان های معمول پاسخ نمی دهند.

• خونریزی یا ترشح غیرعادی: خونریزی های غیرمعمول مانند خونریزی از بینی، دهان، مقعد یا خون در ادرار یا مدفوع.

• سرفه های مداوم یا تغییر در صدا: سرفه هایی که به مرور زمان بهبود نمی یابند یا تغییرات ناگهانی در صدا.
  
  

علائم اختصاصی سرطان های مختلف
علائم سرطان می تواند بسته به نوع و محل تومور متفاوت باشد. برخی از انواع سرطان ها و علائم اختصاصی آن ها عبارتند از:

سرطان ریه:

علائم: سرفه های مداوم، خونریزی از ریه، تنگی نفس، درد قفسه سینه.

تفاوت با دیگر سرطان ها: سرفه های مزمن و خونریزی از علائم اختصاصی این نوع سرطان است.

سرطان پستان:

علائم: وجود توده یا ضخیم شدن پستان، تغییرات در شکل یا اندازه پستان، تغییرات در پوست پستان، ترشح غیرعادی از نوک پستان.

تفاوت با دیگر سرطان ها: توده های قابل لمس و تغییرات در پوست و نوک پستان از ویژگی های اختصاصی این نوع سرطان است.

سرطان روده بزرگ:

علائم: تغییر در عادات روده ای (یبوست یا اسهال)، خون در مدفوع، دردهای شکمی، کاهش وزن غیرموجه.

تفاوت با دیگر سرطان ها: تغییرات مداوم در عادات روده ای و وجود خون در مدفوع نشانه های مهم این نوع سرطان است.

سرطان پوست (ملانوما):

علائم: تغییرات در اندازه، شکل یا رنگ خال های پوستی، زخم های پوستی که بهبود نمی یابند.

تفاوت با دیگر سرطان ها: تغییرات در خال های پوستی و زخم های پوستی که بهبود نمی یابند، ویژگی های اختصاصی این نوع سرطان است.

روش های تشخیص سرطان
تشخیص زودهنگام سرطان نقشی کلیدی در موفقیت درمان و بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد. به همین دلیل، استفاده از روش های دقیق و پیشرفته برای تشخیص این بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه به برخی از اصلی ترین روش های تشخیص سرطان از جمله آزمایش های تصویربرداری، آزمایش های خون و نمونه بافتی یا بیوپسی (Biopsy) پرداخته می شود.

آزمایش های تصویربرداری

آزمایش های تصویربرداری به پزشکان کمک می کنند تا تصاویری از داخل بدن تهیه کرده و وجود تومورهای مشکوک را شناسایی کنند. برخی از رایج ترین انواع این آزمایش ها عبارتند از:

• اشعه ایکس : این روش قدیمی اما موثر برای شناسایی تومورهای بزرگ یا تغییرات غیرطبیعی در ساختار استخوانی بدن استفاده می شود. ماموگرافی (Mammography) که از نوع خاصی از اشعه ایکس استفاده می کند، برای تشخیص سرطان پستان به کار می رود.

• اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT Scan) : این روش از تصاویر چندگانه برای ایجاد تصاویر مقطعی از بدن استفاده می کند و به شناسایی تومورها در مکان های مختلف بدن کمک می کند.

• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) : از میدان های مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از اعضای داخلی بدن استفاده می کند. این روش به ویژه برای تشخیص تومورهای مغزی و نخاعی مفید است.

• اولتراسوند (Ultrasound) : این روش از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر زنده از داخل بدن استفاده می کند و معمولا برای بررسی توده های مشکوک در شکم، پستان و تخمدان ها به کار می رود.

آزمایش های خون

آزمایش های خون می توانند اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت سلامت عمومی بدن و وجود احتمالی سرطان ارائه دهند. برخی از این آزمایش ها عبارتند از:آزمایش های نشانگرهای توموری (Tumor Markers) : این آزمایش ها میزان مواد خاصی را که توسط سلول های سرطانی تولید می شوند، اندازه گیری می کنند. برای مثال، سطح آلفا فیتوپروتئین (AFP) در خون ممکن است در بیماران مبتلا به سرطان  کبد بالا رود.

• آزمایش های شیمیایی خون  (Biochemical Test): این آزمایش ها به بررسی سطوح مختلف مواد شیمیایی در خون می پردازند که ممکن است نشانه ای از عملکرد غیرطبیعی اندام ها باشد.

• آزمایش های ژنتیکی (Genetic Test) : بررسی وجود جهش های ژنتیکی خاص که ممکن است نشان دهنده خطر بالاتر ابتلا به انواع خاصی از سرطان ها باشد.

بیوپسی

بیوپسی یک روش تشخیصی مهم و غالبا قطعی برای تشخیص سرطان است. در این روش، یک نمونه کوچک از بافت مشکوک برداشته شده و تحت بررسی میکروسکوپی قرار می گیرد. انواع مختلفی از بیوپسی ها وجود دارد:

• بیوپسی سوزنی (Needle Biopsy) : در این روش، با استفاده از یک سوزن نازک، نمونه کوچکی از تومور برداشته می شود. این روش برای تشخیص سرطان های پستان، تیروئید و کبد به کار می رود.

• بیوپسی جراحی: در این روش، تمام  یا قسمتی از تومور با جراحی برداشته می شود. این روش معمولا زمانی استفاده می شود که تومور در موقعیتی قرار داشته باشد که دسترسی به آن دشوار است.

• بیوپسی اندوسکوپیک: با استفاده از یک ابزار لوله ای شکل که از طریق دهان، بینی یا دیگر منافذ بدن وارد می شود، نمونه ای از بافت مشکوک گرفته می شود. این روش برای تشخیص سرطان های دستگاه گوارش و دستگاه تنفس به کار می رود.
  
  
  

روش های درمان سرطان

درمان سرطان به نوع، محل، مرحله بیماری و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد. روش های درمانی مختلفی وجود دارد که هر یک با هدف کنترل یا از بین بردن سلول های سرطانی و بهبود کیفیت زندگی بیماران به کار می روند. در این مقاله، به بررسی چهار روش اصلی درمان سرطان یعنی جراحی، شیمی درمانی، پرتو درمانی و درمان های نوین می پردازیم.

1. جراحی
جراحی یکی از قدیمی ترین و رایج ترین روش های درمان سرطان است. در این روش، هدف اصلی برداشتن تومور و در صورت امکان، تمام بافت سرطانی است. جراحی می تواند به عنوان درمان اصلی یا همراه با روش های دیگر مانند شیمی درمانی و پرتو درمانی استفاده شود. انواع مختلف جراحی ها شامل جراحی تهاجمی و جراحی کم تهاجمی (مانند لاپاروسکوپی) است. در مواردی که برداشتن کامل تومور ممکن نباشد، جراحی ممکن است برای کاهش حجم تومور یا کاهش علائم استفاده شود.

2. شیمی درمانی
شیمی درمانی از داروهای قوی برای کشتن سلول های سرطانی استفاده می کند. این داروها می توانند از طریق دهان، تزریق وریدی یا به صورت مستقیم به محل تومور تجویز شوند. شیمی درمانی معمولا به صورت دوره ای انجام می شود و ممکن است قبل و یا بعد از جراحی یا به عنوان درمان اصلی برای سرطان هایی که نمی توانند جراحی شوند، استفاده شود. این روش می تواند به کوچک کردن تومور، کاهش سرعت رشد سرطان و تسکین علائم کمک کند. از جمله معایب شیمی درمانی می توان به عوارض جانبی مانند خستگی، تهوع، ریزش مو و کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت ها اشاره کرد.

3. پرتودرمانی
پرتودرمانی یا رادیوتراپی از اشعه های پرانرژی برای کشتن سلول های سرطانی استفاده می کند. این روش می تواند به صورت خارجی (استفاده از دستگاه های تولید اشعه) یا داخلی (قرار دادن منبع اشعه در داخل بدن نزدیک به تومور) انجام شود. پرتودرمانی به کاهش حجم تومور، از بین بردن سلول های سرطانی و کاهش خطر عود بیماری کمک می کند. از مزایای این روش می توان به دقت بالا و توانایی کنترل محل دقیق اشعه اشاره کرد. با این حال، پرتودرمانی نیز می تواند عوارض جانبی مانند خستگی، تغییرات پوستی و آسیب به بافت های سالم مجاور ایجاد کند.

4. درمان های نوین
درمان های نوین شامل روش های جدید درمان سرطان است که در سال های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته و اثرات درمانی قابل ملاحظه ای داشته است. این درمان ها عبارتند از:

• ایمونوتراپی: در این روش درمانی با به کارگیری و تقویت سیستم ایمنی با روش های مختلفی از جمله سلول درمانی و آنتی بادی های مونوکلونال، سلول های سرطانی شناسایی شده و توسط سیستم ایمنی بدن فرد از بین می روند. به علاوه به دلیل ایجاد خاطره ایمونولوژیک در بدن، احتمال عود بیماری بسیار کاهش می یابد.
  
  

• درمان هدفمند: این روش با استفاده از داروهایی که مولکول ها یا مسیر های اختصاصی رشد و سیگنال دهی سلول های سرطانی را مختل می کنند (مانند مهارکننده های تیروزین کیناز)، موجب از بین بردن سلول های توموری می شود.

روش های نوین معمولا عوارض جانبی کمتری نسبت به شیمی درمانی دارند زیرا بیشتر سلول های سالم را حفظ می کنند و تنها سلول های سرطانی را از بین می برند. روش های دیگر درمان های نوین، همچنان در فازهای مطالعاتی و کارآزمایی های بالینی قرار دارند.



پیشگیری از سرطان

پیشگیری از سرطان یکی از مهم ترین راهبرد ها برای کاهش شیوع این بیماری و بهبود کیفیت زندگی افراد است. با توجه به اینکه بسیاری از انواع سرطان ها ناشی از عوامل محیطی و سبک زندگی ناسالم هستند، می توان با تغییر در عادات و رفتارها، خطر ابتلا به سرطان را به طور قابل توجهی کاهش داد. در این مقاله، به بررسی روش های اصلی پیشگیری از سرطان از جمله تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم، اجتناب از مصرف دخانیات و الکل، محافظت از پوست و واکسیناسیون می پردازیم.

1. تغذیه سالم
تغذیه سالم نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا به سرطان دارد. مصرف میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین های کم چرب می تواند مواد مغذی ضروری مانند ویتامین ها، مواد معدنی و آنتی اکسیدان ها را تامین کند. این ترکیبات به تقویت سیستم ایمنی و محافظت از سلول ها در برابر آسیب کمک می کنند. اجتناب از مصرف غذاهای فرآوری شده، نوشیدنی های شیرین و چربی های اشباع شده نیز می تواند به کاهش خطر ابتلا به سرطان های مختلف، از جمله سرطان روده بزرگ، سینه و پروستات کمک کند.

2. فعالیت بدنی منظم
فعالیت بدنی منظم نه تنها به حفظ وزن مناسب کمک می کند، بلکه نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا به سرطان دارد. تحقیقات نشان داده اند که فعالیت های ورزشی می توانند خطر ابتلا به سرطان های سینه، کولون و رحم را کاهش دهند. توصیه می شود که افراد بالغ حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی متوسط یا 75 دقیقه فعالیت بدنی شدید در هفته داشته باشند. ترکیب فعالیت های هوازی با تمرینات تقویتی عضلات نیز توصیه می شود.

3. اجتناب از مصرف دخانیات و الکل
مصرف دخانیات و الکل از جمله مهم ترین عوامل خطرزا برای ابتلا به سرطان هستند. دخانیات شامل سیگار، قلیان و تنباکوهای جویدنی، خطر ابتلا به سرطان های ریه، دهان، گلو، مری و مثانه را به شدت افزایش می دهد. همچنین، مصرف الکل می تواند خطر ابتلا به سرطان های دهان، گلو، مری، کبد، پستان و کولون را افزایش دهد. اجتناب کامل از دخانیات و محدود کردن مصرف الکل به حداقل می تواند به کاهش خطر ابتلا به این سرطان ها کمک کند.

4. محافظت از پوست
سرطان پوست، به ویژه ملانوما، یکی از شایع ترین انواع سرطان است که اغلب به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت در معرض اشعه های ماوراء بنفش (UV) خورشید یا دستگاه های برنزه کننده ایجاد می شود. استفاده از کرم های ضدآفتاب با فاکتور حفاظتی مناسب، پوشیدن لباس های محافظ، استفاده از کلاه و عینک آفتابی و اجتناب از آفتاب گرفتن در ساعات اوج تابش (10 صبح تا 4 بعدازظهر) می تواند به محافظت از پوست و کاهش خطر ابتلا به سرطان پوست کمک کند.

5. واکسیناسیون
برخی از ویروس ها می توانند خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان ها را افزایش دهند. به عنوان مثال ویروس پاپیلوم انسانی (HPV) با سرطان دهانه رحم، مقعد و گلو مرتبط است و ویروس هپاتیت B می تواند منجر به سرطان کبد شود. واکسیناسیون علیه این ویروس ها می تواند به کاهش خطر ابتلا به این سرطان ها کمک کند. واکسن HPV به ویژه برای دختران و پسران جوان توصیه می شود.

داستانی واقعی از مبارزه با سرطان

سرطان به عنوان یکی از پیچیده ترین و چالش برانگیزترین بیماری ها، تأثیر عمیقی بر زندگی افرادی که به آن مبتلا می شوند، دارد. با این حال، بسیاری از افرادی که با سرطان مبارزه کرده اند، داستان های الهام بخشی از امید، مقاومت و پیروزی دارند. در ادامه به یکی از این  داستان ها نگاهی می اندازیم که نشان دهنده قدرت اراده و اهمیت پشتیبانی اجتماعی در مواجهه با این بیماری است:
جعفر دیناروند ورزشکار و قهرمان کیک‌بوکسینگ و فرمانده سابق عملیات بحران پارس جنوبی، با بیماری سرطان مبارزه‌ای سخت و طولانی داشت. او در سن 37 سالگی با تشخیص بیماری سرطان خون مواجه شد. مدتی از بروز علائم اولیه در وی گذشته بود اما به دلیل مشغله کاری و نبود جایگزین در شغلش، نتوانست به موقع به پزشک مراجعه نماید. این تاخیر باعث شد تا سرطان به ریه‌های او نیز سرایت کند و وضعیت او بحرانی شود. پزشکان ابتدا به او گفتند که تنها چند ماه دیگر زنده خواهد بود، اما دیناروند با اراده‌ای قوی تصمیم به مبارزه با بیماری گرفت.
او درمان خود را با شیمی‌درمانی آغاز کرد. علیرغم تلاش‌های بسیار، بیماری او عود کرد اما دیناروند هیچوقت از مبارزه نا امید نشد و همچنان به مسیرش ادامه داد. در طول این دوره، حمایت های خانواده و دوستان باعث دلگرمی و حفظ روحیه دیناروند برای ادامه مسیر درمانش بود.  اکنون چند سالی از غلبه  دیناروند به بیماری اش میگذرد و او توانسته دوباره به ورزش بازگردد و مربی رده نوجوانان در رشته کیک بوکسینگ باشد. دیناروند توصیه‌هایی نیز برای مردم دارد: او تاکید می‌کند که ورزش را در برنامه روزانه خود قرار دهند، از مصرف سیگار و قلیان پرهیز کنند، به تفریحات خود اهمیت بدهند و همیشه خوشحال باشند. گزارش کامل مبارزه این قهرمان بوشهری با سرطان را میتوانید در  اینجا بخوانید.
امکان بروز سرطان برای هر فردی وجود دارد و وجود آگاهی و شناخت کافی از بیماری و مسیر های درمان آن، به فرد کمک می کند تا در مواجه با این بیماری سخت، امیدش را حفظ کند. امیدوار بودن و فکر کردن به آینده، نجات بخش بسیاری از افرادی بوده که بر سرطان غلبه کرده اند. همانطور که بار ها شنیده اید، ابتلا به سرطان پایان مسیر نیست.


سرطان را بیشتر بشناسیم

سرطان به عنوان یکی از مهم ترین چالش های بهداشتی در جهان، تاثیر عمیقی بر زندگی میلیون ها نفر دارد. با شناخت کافی از علائم ، روش های تشخیص و روش های درمان سرطان می توانیم آمادگی خود را هنگام مواجه خود یا اطرافیانمان با این بیماری بالا ببریم. همچنین با بهره مندی از تجربیات بیماران دیگر و اطرفیانشان در نقاط مختلف مسیر تشخیص تا درمان، امید و روحیه خود را در زمان درگیری با این بیماری حفظ کنیم. برای افزایش سطح سلامت جامعه همه ما باید پیش قدم باشیم تا فردایی سالم را به خود و اطرافیانمان هدیه کنیم. با افزایش آگاهی و اطلاع رسانی به دیگران، در مسیر افزایش سلامت جامعه سهیم باشیم.




منابع

1.انجمن سرطان آمریکا (American Cancer Society)


2.سازمان بهداشت جهانی (WHO)


3.موسسه ملی سرطان (National Cancer Institute)


The National Cancer Institute (NCI) does not endorse this translation and no endorsement by NCI should be inferred


4.نشریه زیست پزشکی PubMed


* متن فوق با استناد به منابع معتبر و در راستای اطلاع رسانی و افزایش آگاهی در مورد بیماری سرطان تنظیم گردیده است. این متن هیچ گونه تشخیص، تجویز یا توصیه پزشکی را منعکس نمی‌نماید و جایگزین مشاوره پزشکی نمی‌باشد. جهت اخذ هرگونه تصمیم در خصوص تشخیص یا درمان حتما با پزشک خود مشورت نمایید.