بیماریهای قلبی همواره به عنوان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های بهداشتی در سراسر جهان شناخته می‌شوند و میلیون‌ها نفر را سالانه تحت تأثیر قرار می‌دهند. در میان این بیماری‌ها، بیماری قلبی HCM یا کاردیومیوپاتی هایپرتروفیک (Hypertrophic Cardiomyopathy) به عنوان یکی از پیچیده‌ترین و مهم‌ترین نوع بیماریهای کاردیومیوپاتی مطرح است. این بیماری ژنتیکی باعث ضخیم شدن غیرطبیعی عضله قلب می‌شود و می‌تواند عملکرد قلب را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین، شناخت دقیق این بیماری و آگاهی از روش‌های پیشگیری و مدیریت آن اهمیت ویژه‌ای دارد.
تعریف و اهمیت بیماری قلبی HCM
HCM یک اختلال ژنتیکی است که منجر به ضخیم شدن غیرطبیعی دیواره‌های عضله قلب، به ویژه در بطن چپ می‌شود. این افزایش ضخامت می‌تواند جریان خون را از قلب به سایر بخش‌های بدن مختل کند و در نتیجه مشکلات جدی مانند نارسایی قلبی، آریتمی و حتی مرگ ناگهانی را به همراه داشته باشد. یکی از ویژگی‌های بارز این بیماری این است که علائم آن بسیار متنوع است؛ به طوری که برخی افراد هیچ علامتی ندارند، در حالی که دیگران ممکن است علائم شدیدی مانند تنگی نفس، درد قفسه سینه و خستگی مفرط را تجربه کنند. بیماری قلبی HCM یکی از شایع‌ترین بیماریهای ژنتیکی قلبی است و حدود یک نفر در هر 200 نفر در جهان به آن مبتلا است.
علائم بیماری قلبی HCM
HCM می‌تواند طیفی گسترده از نشانه‌های خفیف تا شدید را شامل شود. بسیاری از مبتلایان به این بیماری ممکن است تا مدت‌ها هیچ علامتی نداشته باشند و تنها از طریق معاینات تصادفی پزشکی متوجه بیماری خود شوند. با این حال، برخی از شایع‌ترین علائم عبارتند از:
تنگی نفس: یکی از متداول‌ترین علائم این بیماری، تنگی نفس است که ممکن است در هنگام فعالیت‌های فیزیکی یا حتی در حالت استراحت رخ دهد. این نشانه به دلیل ناتوانی قلب در پمپاژ مؤثر خون و تأمین اکسیژن مورد نیاز بدن ایجاد می‌شود.
درد قفسه سینه: درد یا فشار در قفسه سینه، که شباهت زیادی به آنژین دارد، از دیگر علائم این بیماری است. این درد معمولاً به دلیل کاهش جریان خون به عضله قلب بروز می‌کند و می‌تواند با فعالیت بدنی تشدید شود.
خستگی و ضعف: بیماران مبتلا به بیماری قلبی HCM ممکن است خستگی و ضعف شدیدی را تجربه کنند که ناشی از عملکرد ضعیف قلب در پمپاژ خون و تأمین ناکافی اکسیژن به بافت‌ها و عضلات است.
سرگیجه و غش: سرگیجه ناگهانی و حتی غش (سینکوپ) از علائم جدی این بیماری است که اغلب در نتیجه افت ناگهانی فشار خون یا اختلال در جریان خون به مغز رخ می‌دهد.
ضربان قلب نامنظم: آریتمی یا ضربان نامنظم قلب نیز از نشانه‌های بیماری قلبی HCM است که ممکن است به صورت فیبریلاسیون دهلیزی یا آریتمی‌های بطنی بروز کند و خطر سکته قلبی را افزایش دهد.
ارتباط علائم HCM و شدت بیماری
شدت علائم بیماری قلبی HCM معمولاً با پیشرفت بیماری ارتباط مستقیمی دارد. بیماران با ضخیم شدن شدید عضله قلب، علائم شدیدتری را تجربه می‌کنند و در معرض خطر بالاتری برای عوارض جدی مانند نارسایی قلبی یا مرگ ناگهانی هستند. در مقابل، بیمارانی که ضخامت عضله قلب آن‌ها کمتر است، ممکن است علائم خفیف‌تری داشته باشند یا حتی بدون علامت باشند.
علائم این بیماری با گذشت زمان و افزایش ضخامت دیواره‌های قلب ممکن است تشدید شود. به همین دلیل، نظارت پزشکی منظم و پیگیری دقیق وضعیت قلب برای ارزیابی پیشرفت بیماری و تنظیم درمان‌های مناسب بسیار ضروری است. بیمارانی که علائم شدیدتری دارند ممکن است به مداخلات درمانی بیشتری نیاز داشته باشند، از جمله دارو درمانی‌های تخصصی یا حتی جراحی.
عوامل خطر و علل ایجاد بیماری قلبی HCM
عوامل ژنتیکی و وراثتی بیماری قلبی
HCM به طور عمده یک بیماری ژنتیکی است که در اثر جهش‌های ژنتیکی مرتبط با ساختار پروتئین‌های عضله قلب ایجاد می‌شود. این جهش‌ها معمولاً به صورت اتوزومال غالب به ارث می‌رسند، به این معنا که اگر یکی از والدین حامل ژن جهش‌یافته باشد، احتمال انتقال آن به فرزند حدود 50 درصد است. تاکنون بیش از 1400 جهش مختلف در بیش از 11 ژن مرتبط با بیماری قلبی HCM شناسایی شده است. این ژن‌ها عمدتاً پروتئین‌هایی را کد می‌کنند که در انقباض عضله قلب نقش دارند، مانند پروتئین میوزین سنگین زنجیره بتا، تروپونین T و آلفا-تروپومیوپروتئین.
دیگر عوامل خطر
اگرچه بیماری قلبی HCM عمدتاً به دلیل عوامل ژنتیکی ایجاد می‌شود، عوامل دیگری نیز می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند یا باعث تشدید علائم آن شوند. این عوامل عبارتند از:
فشار خون بالا: فشار خون بالا می‌تواند بار بیشتری بر قلب وارد کند و موجب ضخیم شدن دیواره‌های عضله قلب شود. در افرادی که ژنتیکی مستعد بیماری قلبی HCM هستند، فشار خون بالا می‌تواند علائم بیماری را تشدید کرده و خطر بروز عوارض جدی مانند نارسایی قلبی را افزایش دهد.
دیابت: دیابت یکی دیگر از عوامل خطر مهم است که می‌تواند به تشدید علائم بیماری قلبی HCM منجر شود. دیابت با افزایش قند خون و مقاومت به انسولین مرتبط است که هر دو می‌توانند عملکرد قلب را تحت تأثیر قرار دهند. افراد مبتلا به دیابت معمولاً در معرض خطر بیشتری برای بروز عوارض قلبی هستند و در ترکیب با بیماری قلبی HCM، این خطرات می‌توانند چند برابر شوند.
چاقی: چاقی نیز به عنوان یک عامل خطر برای بیماری قلبی HCM شناخته می‌شود. وزن بالا فشار بیشتری بر قلب وارد می‌کند و می‌تواند منجر به افزایش ضخامت عضله قلب شود. همچنین، چاقی با فشار خون بالا و دیابت نیز مرتبط است که هر دو می‌توانند علائم بیماری قلبی HCM را تشدید کنند.
سبک زندگی ناسالم: عادات ناسالم مانند تغذیه نامناسب، مصرف الکل و دخانیات و نداشتن فعالیت بدنی منظم می‌توانند خطر ابتلا به بیماری قلبی HCM و یا تشدید علائم آن را افزایش دهند. این عوامل ممکن است به تنهایی یا در ترکیب با عوامل ژنتیکی، نقش مهمی در بروز و پیشرفت بیماری ایفا کنند.
روش‌های تشخیص بیماری قلبی HCM
اکوکاردیوگرافی
اکوکاردیوگرافی به عنوان یکی از اصلی‌ترین و پرکاربردترین ابزارهای تشخیصی برای بیماری قلبی HCM شناخته می‌شود. این روش تصویربرداری غیرتهاجمی با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویر دقیقی از ساختار و عملکرد قلب ارائه می‌دهد. اکوکاردیوگرافی می‌تواند ضخامت عضله قلب را اندازه‌گیری کند و وجود هر گونه انسداد یا محدودیت در جریان خون را تشخیص دهد. همچنین، این ابزار می‌تواند اطلاعات دقیقی درباره کارایی دریچه‌های قلب و عملکرد کلی بطن چپ ارائه دهد.
اکوکاردیوگرافی به عنوان یک روش سریع و غیرتهاجمی، معمولاً اولین گام در تشخیص بیماری قلبی HCM است. با این حال، در برخی موارد ممکن است این روش به تنهایی برای تشخیص قطعی کافی نباشد، به‌ویژه اگر تغییرات در ضخامت عضله قلب خفیف باشد یا سایر عوامل تشخیصی نیاز به بررسی دقیق‌تری داشته باشند.
MRI قلب
MRI قلب یکی دیگر از ابزارهای مهم تشخیصی برای بیماری قلبی HCM است که می‌تواند تصاویر بسیار دقیقی از ساختار قلب و بافت‌های اطراف آن ارائه دهد. MRI قلب به ویژه در مواردی که نتایج اکوکاردیوگرافی کافی نباشد یا نیاز به بررسی دقیق‌تری از ضخامت عضله قلب باشد، بسیار مفید است. این روش می‌تواند اطلاعاتی درباره توزیع دقیق ضخامت عضله قلب و هر گونه تغییرات در بافت قلبی ارائه دهد.
MRI قلب همچنین می‌تواند برای ارزیابی خطر بروز آریتمی‌ها و تعیین نیاز به دستگاه‌های الکتریکی مانند دفیبریلاتورهای قلبی-کاشتنی (ICD) مورد استفاده قرار گیرد. این ابزار تشخیصی علاوه بر دقت بالا، امکان بررسی چند بعدی ساختار قلب را نیز فراهم می‌کند، که می‌تواند به تشخیص بهتر و دقیق‌تر کمک کند.
چالش‌های تشخیص در مراحل اولیه
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در تشخیص بیماری قلبی HCM، تشخیص این بیماری در مراحل اولیه است. بسیاری از بیماران مبتلا به این بیماری ممکن است در ابتدا هیچ علائمی نداشته باشند یا علائم بسیار خفیفی را تجربه کنند که می‌تواند تشخیص را به تأخیر بیاندازد. همچنین، ضخیم شدن عضله قلب ممکن است در مراحل اولیه به قدری کم باشد که به سختی توسط ابزارهای تصویربرداری معمولی مانند اکوکاردیوگرافی قابل تشخیص باشد.
علاوه بر این، بیماری قلبی HCM ممکن است با دیگر بیماریهای قلبی مانند بیماریهای دریچه‌ای یا فشار خون بالا اشتباه گرفته شود که این امر نیاز به دقت بالای تشخیص و استفاده از ابزارهای تشخیصی پیشرفته‌تر مانند MRI قلب دارد. همچنین، تنوع در جهش‌های ژنتیکی مرتبط با بیماری قلبی HCM و تفاوت‌های فردی در بروز علائم، تشخیص دقیق و زودهنگام این بیماری را پیچیده‌تر می‌کند.
تشخیص دقیق و زودهنگام بیماری قلبی HCM از اهمیت بسیاری برخوردار است و می‌تواند به مدیریت بهتر بیماری و جلوگیری از عوارض جدی کمک کند. ابزارهای تشخیصی مانند اکوکاردیوگرافی و MRI قلب نقش مهمی در تشخیص این بیماری ایفا می‌کنند. با این حال، چالش‌های تشخیص در مراحل اولیه نیازمند توجه ویژه و استفاده از روش‌های پیشرفته‌تر تشخیصی است.
درمان‌ها و مدیریت بیماری قلبی HCM
روش‌های دارویی
درمان دارویی بیماری قلبی HCM به‌طور معمول با داروهایی شروع می‌شود که هدف آن‌ها کاهش علائم و بهبود عملکرد قلب است. دو دسته اصلی از داروهایی که برای درمان بیماری قلبی HCM استفاده می‌شوند، شامل بتابلوکرها و مسدودکننده‌های کانال کلسیم هستند.
بتابلوکرها: این داروها با کاهش ضربان قلب و کاهش نیروی انقباض قلب، به کاهش فشار وارد بر عضله قلب و بهبود علائم مانند درد قفسه سینه و تنگی نفس کمک می‌کنند. بتابلوکرها معمولاً به عنوان خط اول درمان برای بسیاری از بیماران مبتلا به HCM توصیه می‌شوند.
مسدودکننده‌های کانال کلسیم: این داروها نیز با کاهش نیروی انقباض قلب و افزایش جریان خون به عضله قلب، به کاهش علائم کمک می‌کنند. از مسدودکننده‌های کانال کلسیم معمولاً در بیمارانی استفاده می‌شود که به بتابلوکرها پاسخ مناسب نمی‌دهند یا نمی‌توانند این داروها را تحمل کنند.
یکی از پیشرفت‌های مهم در درمان دارویی بیماری قلبی HCM، معرفی داروی جدیدی به نام ماواکامتن (Mavacamten) است. این دارو، به طور اختصاصی برای بیماران مبتلا به بیماری قلبی HCM انسدادی طراحی شده و با مهار پروتئین میوزین در عضله قلب، از ضخیم شدن غیرطبیعی عضله جلوگیری می‌کند. ماواکامتن می‌تواند بهبود قابل توجهی در علائم و کیفیت زندگی بیماران ایجاد کند و به عنوان یک گزینه درمانی جدید و مؤثر در مواردی که داروهای سنتی ناکافی هستند، مطرح است.
روش‌های غیر دارویی
در مواردی که درمان دارویی کافی نباشد یا بیمار به عوارض جدی مانند انسداد شدید در جریان خون مبتلا شود، روش‌های غیر دارویی و مداخلات جراحی مورد نیاز است. یکی از این روش‌ها، میکتومی سپتوم (Septal Myectomy) است که طی آن بخشی از عضله قلب که بیش از حد ضخیم شده است، برداشته می‌شود. این عمل جراحی می‌تواند انسداد را کاهش داده و علائم را بهبود بخشد.
روش دیگر، الکل سپتال ابلیشن (Alcohol Septal Ablation) است که در آن با تزریق الکل به بخشی از عضله قلب، باعث کاهش حجم عضله و رفع انسداد می‌شود. این روش کمتر تهاجمی بوده و معمولاً در بیمارانی استفاده می‌شود که شرایط انجام جراحی باز را ندارند.
اهمیت سبک زندگی سالم
مدیریت بیماری قلبی HCM تنها به درمان‌های دارویی و غیر دارویی محدود نمی‌شود. اتخاذ یک سبک زندگی سالم نیز نقش مهمی در کنترل بیماری دارد. ورزش‌های با شدت کم تا متوسط به بیماران مبتلا به بیماری قلبی HCM توصیه می‌شود، اما باید تحت نظر پزشک انجام شود. ورزش می‌تواند به بهبود عملکرد قلب و کاهش استرس کمک کند، اما بیماران باید از فعالیت‌های شدید یا رقابتی که می‌تواند خطر آریتمی و سایر عوارض را افزایش دهد، پرهیز کنند.
علاوه بر ورزش، تغذیه مناسب، اجتناب از مصرف الکل و دخانیات و مدیریت استرس نیز از جمله عوامل مهم در حفظ سلامت قلب و بهبود کیفیت زندگی بیماری قلبی HCM است. درمان و مدیریت بیماری قلبی HCM نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل استفاده از داروهای مناسب، مداخلات غیر دارویی در موارد شدید و اتخاذ سبک زندگی سالم است. با تشخیص زودهنگام و مدیریت مناسب، بسیاری از بیماران مبتلا به HCM می‌توانند زندگی نسبتاً طبیعی و بدون عوارض جدی داشته باشند.
پیشگیری از عوارض ناشی از بیماری قلبی HCM
جلوگیری از بروز آریتمی
آریتمی یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین عوارض بیماری قلبی HCM است. بیماران مبتلا به این بیماری بیشتر در معرض خطر آریتمی‌هایی مانند فیبریلاسیون دهلیزی(Atrial fibrillation) و تاکی‌کاردیای بطنی (Ventricular tachycardia) هستند. برای کاهش خطر بروز این عارضه، باید به چندین نکته توجه داشت:
مصرف منظم داروها: داروهای ضد آریتمی و بتابلوکرها به کاهش احتمال بروز آریتمی کمک می‌کنند. این داروها با کاهش تحریک‌پذیری عضله قلب و تنظیم ضربان قلب، نقش مهمی در پیشگیری از آریتمی ایفا می‌کنند.
پایش منظم ضربان قلب: بیماران مبتلا به بیماری قلبی HCM باید به طور منظم ضربان قلب خود را تحت نظر داشته باشند. استفاده از مانیتورهای هولتر یا دستگاه‌های پوشیدنی که تغییرات در ضربان قلب را ثبت می‌کنند، می‌تواند به تشخیص زودهنگام آریتمی کمک کند.
نصب دستگاه‌های الکتریکی قلبی: در موارد شدید که خطر آریتمی بالا است، نصب دستگاه‌های الکتریکی مانند دفیبریلاتورهای قلبی-کاشتنی (ICD) توصیه می‌شود. این دستگاه‌ها در صورت بروز آریتمی خطرناک، ضربان قلب را اصلاح می‌کنند و می‌توانند جان بیمار را نجات دهند.
پیشگیری از نارسایی قلبی
نارسایی قلبی یکی دیگر از عوارض جدی بیماری قلبی HCM است که ممکن است به دلیل افزایش فشار بر قلب و ناتوانی آن در پمپاژ خون به‌صورت مؤثر ایجاد شود. برای پیشگیری از نارسایی قلبی، موارد زیر پیشنهاد می‌شود:
مدیریت فشار خون: کنترل فشار خون به کمک داروها و تغییرات سبک زندگی می‌تواند فشار وارد بر قلب را کاهش داده و از بروز نارسایی قلبی جلوگیری کند.
پیگیری منظم با اکوکاردیوگرافی: اکوکاردیوگرافی منظم برای ارزیابی عملکرد قلب و تشخیص تغییرات در اندازه و ضخامت عضله قلب ضروری است. این روش تصویربرداری می‌تواند به تشخیص زودهنگام نارسایی قلبی کمک کند.
تغییرات سبک زندگی: انجام ورزش‌های ملایم، تغذیه سالم و اجتناب از مصرف الکل و دخانیات می‌تواند به کاهش بار قلب و جلوگیری از نارسایی قلبی کمک کند.
نقش پیگیری منظم و مشاوره پزشکی
یکی از مهم‌ترین عوامل در پیشگیری از عوارض بیماری قلبی HCM، پیگیری منظم پزشکی و مشاوره با متخصصان قلب است. این پیگیری‌ها شامل بررسی‌های منظم بالینی، انجام آزمایش‌های تصویربرداری مانند اکوکاردیوگرافی و MRI و ارزیابی خطرات فردی برای بروز عوارض می‌شود.
مشاوره پزشکی نیز به بیماران کمک می‌کند تا از خطرات مرتبط با بیماری خود آگاه شوند و راهکارهای مناسبی برای مدیریت بیماری و پیشگیری از عوارض انتخاب کنند. این مشاوره‌ها باید به طور منظم و با توجه به وضعیت فردی هر بیمار انجام شود. پیشگیری از عوارض جدی بیماری قلبی HCM مانند آریتمی و نارسایی قلبی نیازمند مدیریت دقیق و پیگیری منظم پزشکی است. استفاده از داروها، تغییرات سبک زندگی و پایش منظم وضعیت قلب از جمله اقدامات مؤثری است که می‌تواند به کاهش خطرات مرتبط با این بیماری کمک کند. بیماران باید با مشاوره‌های منظم و تخصصی، از بروز عوارض جدی جلوگیری کرده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
پرسش‌های متداول در مورد بیماری قلبی HCM
1.آیا بیماری قلبی HCM درمان دارد؟
در حال حاضر، بیماری قلبی HCM یک بیماری مزمن است که درمان قطعی ندارد. با این حال، با مدیریت صحیح و استفاده از داروها، مداخلات جراحی در موارد شدید و تغییرات سبک زندگی، می‌توان علائم بیماری را کنترل و از بروز عوارض جدی جلوگیری کرد. داروهایی مانند بتابلوکرها و مسدودکننده‌های کانال کلسیم برای کاهش علائم مورد استفاده قرار می‌گیرند. در موارد شدید، ممکن است نیاز به جراحی‌های اختصاصی مانند مایکتومی سپتوم یا نصب دفیبریلاتورهای قلبی-کاشتنی (ICD) باشد.
2.آیا افراد مبتلا به بیماری قلبی HCM می‌توانند ورزش کنند؟
بر اساس تحقیقات اخیر، ورزش با شدت کم تا متوسط برای بیماران مبتلا به بیماری قلبی HCM نه تنها بی‌خطر است، بلکه می‌تواند مفید هم باشد. اما انجام ورزش‌های شدید یا شرکت در ورزش‌های رقابتی ممکن است برای برخی از بیماران خطرناک باشد. به همین دلیل، مهم است که برنامه ورزشی هر فرد تحت نظر پزشک و با مشورت متخصصین بیماری قلبی HCM تنظیم شود. تصمیم‌گیری در این زمینه باید به صورت مشترک بین بیمار و پزشک انجام شود.
3.آیا بیماری قلبی HCM می‌تواند به نسل بعدی منتقل شود؟
بله، بیماری قلبی HCM یک بیماری ژنتیکی است و احتمال انتقال آن به نسل‌های بعدی وجود دارد. هر فرد مبتلا به بیماری قلبی HCM حدود 50 درصد احتمال دارد که این بیماری را به فرزندان خود منتقل کند. به همین دلیل، مشاوره ژنتیکی برای خانواده‌هایی که سابقه بیماری قلبی HCM دارند، توصیه می‌شود. آزمایش‌های ژنتیکی نیز می‌تواند به تشخیص زودهنگام بیماری در اعضای خانواده کمک کند.
4.چگونه می‌توان از عوارض جدی بیماری قلبی HCM جلوگیری کرد؟
پیشگیری از عوارض جدی بیماری قلبی HCM مانند آریتمی و نارسایی قلبی نیازمند مدیریت دقیق بیماری و پیگیری منظم پزشکی است. مصرف منظم داروها، پیگیری ضربان قلب با استفاده از مانیتورهای خاص و انجام معاینات منظم قلبی مانند اکوکاردیوگرافی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش خطر بروز عوارض کمک کند. همچنین، مشاوره منظم با پزشک و رعایت توصیه‌های پزشکی برای مدیریت صحیح بیماری بسیار حائز اهمیت است.
اهمیت آگاهی‌رسانی در مورد بیماری قلبی HCM
آگاهی‌رسانی درباره بیماری قلبی HCM نه تنها برای بیماران بلکه برای جامعه به‌طور کلی از اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به اینکه بیماری قلبی HCM یک بیماری ژنتیکی است و می‌تواند به نسل‌های بعدی منتقل شود، آگاهی افراد از این بیماری و روش‌های پیشگیری و مدیریت آن می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
بسیاری از افراد ممکن است به بیماری قلبی HCM مبتلا باشند اما از وجود آن بی‌خبر باشند، به همین دلیل تشخیص زودهنگام از طریق آزمایش‌های ژنتیکی و معاینات پزشکی منظم می‌تواند جان افراد را نجات دهد. همچنین، اطلاع‌رسانی به خانواده‌های بیماران درباره خطرات و روش‌های مدیریت بیماری می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب آنان کمک کند.
علاوه بر این، آموزش و آگاهی‌رسانی به جامعه پزشکی درباره جدیدترین روش‌های تشخیص و درمان بیماری قلبی HCM اهمیت ویژه‌ای دارد. با پیشرفت‌های اخیر در زمینه درمان بیماری قلبی HCM، پزشکان و متخصصان قلب باید از این روش‌ها آگاه باشند تا بتوانند بهترین گزینه‌های درمانی را به بیماران خود ارائه دهند.
در نهایت، آگاهی‌رسانی عمومی در مورد بیماری قلبی HCM می‌تواند به افزایش تحقیقات در این زمینه کمک کند. با افزایش توجه به این بیماری، امکان توسعه درمان‌های جدید و بهبود روش‌های موجود افزایش می‌یابد که این امر به نوبه خود می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران منجر شود.
منابع
1.American Heart Association - HCM Guidelines
2.American College of Cardiology - HCM Key Points
3.HCM Beat - 2024 Guidelines for HCM
* متن فوق با استناد به منابع معتبر و در راستای اطلاع رسانی و افزایش آگاهی در مورد بیماری سرطان تنظیم گردیده است. این متن هیچ گونه تشخیص، تجویز یا توصیه پزشکی را منعکس نمی‌نماید و جایگزین مشاوره پزشکی نمی‌باشد. جهت اخذ هرگونه تصمیم در خصوص تشخیص یا درمان حتما با پزشک خود مشورت نمایید.